آیه 19 سوره طور

كُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنِيئاً بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ «19»

چون متقيان در بهشت باشند در حالتى كه آنها را گويند:

كُلُوا وَ اشْرَبُوا: بخوريد از اطعمه بهشت و بياشاميد از مشروبات آن خوردنى و آشاميدنى، هَنِيئاً: گوارنده بدون تخمه و گرفتگى و ناتمامى بلكه به نحو اتم و اكمل و الذ. زيد بن ارقم روايت نموده كه مردى از اهل كتاب خدمت حضرت پيغمبرى صلّى اللّه عليه و آله آمد گفت: يا ابا القاسم دعوى مى‌كنى كه اهل بهشت در بهشت مى‌خورند و مى‌آشامند؟ حضرت فرمود: به حق آنكسى كه نفس من به يد قدرت او است كه هر مردى از اهل بهشت قوّت صد مرد داشته باشد كه به ميل تمام بخوردن و آشاميدن و غيره اقدام نمايد، و بعد از خوردن و آشاميدن عرقى از او حاصل شود كه خوشبوتر از بوى مشك باشد و تحليل آنچه خورده به اين طريق باشد «1». پس حق تعالى فرمايد اين پاداش، بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ‌:

«1» منهج الصادقين ج 9 ص 57.

جلد 12 - صفحه 300

به سبب آنچه بوديد كه در دنيا بجا مى‌آورديد از طاعات و عبادات از اعمال حسنه و گفتار مرضيه.

تنبيه: آيات شريفه آگاهى است به آنكه اعطاى بهشتى و نجات از عذاب جهنم منوط به دو چيز است: 1- تقواى از كفر و شرك و معاصى و مناهى؛ چنانچه صدر آيه اول تحقق آن را اعلام فرموده «ان المتقين فى جنات و نعيم».

2- ايمان و اعمال صالحه، چنانچه آخر آيه به آن اشاره فرموده كه «بما كنتم تعملون». بنابراين فوز به ثواب و نجات از عذاب، ملازم است به اجتناب از محرمات و عمل به طاعات كه منشأ خوف و رجا باشد و بدون آن آرزو و خواهش نفسانى است، چنانچه در كافى- على بن محمد روايت نموده كه خدمت حضرت صادق عرض كردم:

ان قوما من مواليك يلمون بالمعاصى و يقولون نرجوا فقال كذبوا ليسوا لنا بموال اولئك قوم ترجحت بهم الامانى من رجا شيئا عمل له و من خاف من شي‌ء هرب منه: «1» بدرستى كه گروهى از دوستان شما مباشرت كنند به گناهان و مى‌گويند ما اميدواريم. حضرت فرمود: دروغ گويند، نيستند دوستان ما، آن جماعت كسانيند آرزوها آنها را به اميد انداخته، زيرا كسى كه اميد چيزى داشته باشد عمل نمايد براى آن و كسى كه بترسد از چيزى فرار نمايد از آن- اشاره به آن كه اين جماعت اگر اميد ثواب و نعم بهشتى را دارند، بايد به موجبات آن كه عمل طاعات و عبادت باشد اقدام نمايند، و اگر از عقاب و عذاب جهنم بترسند بايد از معاصى كه سبب آنست اجتناب كنند.

إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَ نَعِيمٍ «17» فاكِهِينَ بِما آتاهُمْ رَبُّهُمْ وَ وَقاهُمْ رَبُّهُمْ عَذابَ الْجَحِيمِ «18» كُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنِيئاً بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ «19» مُتَّكِئِينَ عَلى‌ سُرُرٍ مَصْفُوفَةٍ وَ زَوَّجْناهُمْ بِحُورٍ عِينٍ «20» وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُمْ بِإِيمانٍ أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ ما أَلَتْناهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ كُلُّ امْرِئٍ بِما كَسَبَ رَهِينٌ «21»

وَ أَمْدَدْناهُمْ بِفاكِهَةٍ وَ لَحْمٍ مِمَّا يَشْتَهُونَ «22» يَتَنازَعُونَ فِيها كَأْساً لا لَغْوٌ فِيها وَ لا تَأْثِيمٌ «23» وَ يَطُوفُ عَلَيْهِمْ غِلْمانٌ لَهُمْ كَأَنَّهُمْ لُؤْلُؤٌ مَكْنُونٌ «24» وَ أَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلى‌ بَعْضٍ يَتَساءَلُونَ «25» قالُوا إِنَّا كُنَّا قَبْلُ فِي أَهْلِنا مُشْفِقِينَ «26»

فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيْنا وَ وَقانا عَذابَ السَّمُومِ «27» إِنَّا كُنَّا مِنْ قَبْلُ نَدْعُوهُ إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِيمُ «28»

جلد 5 صفحه 75

ترجمه‌

همانا پرهيزكاران در بهشتها و نعمتند

با آنكه متنعّم و شاد مانند بآنچه داده است بايشان پروردگارشان و نگاه داشت آنان را پروردگارشان از عذاب دوزخ‌

بخوريد و بياشاميد گواراى شما باد بپاداش آنچه كه ميكردند

تكيه‌زدگان بر تختهاى رديف هم نهاده و تزويج نموديم ايشانرا با زنان سفيد پوست درشت چشم‌

و آنانكه ايمان آوردند و پيرو شدند از ايشان فرزندانشان در ايمان ملحق ساختيم بايشان فرزندانشان را و كم نكرديم از جزاى عملشان چيزى هر مردى بآنچه كسب كرده در گرو است‌

و پيوسته دهيم بايشان ميوه و گوشت از آنچه رغبت و ميل ميكنند

ميگيرند از يكديگر در آن بهشتها جام شرابى را كه نه بيهوده‌گوئى در آن معمول است و نه كار زشت كردن‌

و ميگردند گرد ايشان پسرانى كه مخصوص ايشانند تو گوئى آنان مرواريد در صدف پنهانند

و روى آورند بعضيشان بر بعضى از يكديگر ميپرسند گويند

همانا ما بوديم پيش از اين در ميان كسانمان ترسندگان‌

پس منّت نهاد خدا بر ما و محفوظ داشت ما را از عذاب آتش سوزان‌

همانا ما از اين پيش ميخوانديم او را همانا او است نيكوكار مهربان.

تفسير

خداوند متعال بر حسب معمول در كلام خود بعد از احوال كفّار بيان فرموده است احوال اهل ايمان و تقوى را كه در باغهاى پردرخت و نعمتهاى گوناگون متنعّم و متلذّذ و شاد مانند كه خداوند آنها را از عذاب دوزخ حفظ فرمود و بچنين فوز عظيم كه بوصف در نيايد نائل شدند و بآنها گفته ميشود بخوريد و بياشاميد گواراى وجود شما براى آنكه كسانى بوديد در دنيا كه بوظايف خود عمل مينموديد و اينها پاداش شما است كه در مقابل كار شما و باستحقاق بشما رسيده است و ايشان بر تختهائى كه رديف يكديگر قرار داده شده نشسته و بر بالشها تكيه داده‌اند و خداوند دختران سفيد پوست آهوى چشم را كه سياهى‌

جلد 5 صفحه 76

آن بر سفيدى غالب و درشت خوشحالت باشد براى آنان تزويج و جفت قرار داده و ساير اوصاف كمال و جمال آنها قبلا كرارا ذكر شده است و كسانيكه ايمان آوردند و اولاد ايشان به تبع آنها قبول اسلام نمودند اگر چه اعتقاد آنها كامل نباشد و عملشان كمتر از پدرانشان باشد صغير باشند يا كبير خداوند باحترام پدرانشان و براى خشنودى آنها ذريّه و نسل آنانرا ملحق بايشان فرموده هم درجه آنها در بهشت قرار ميدهد و در مقابل اين كرامت چيزى از پاداش اعمال آنها كاسته نميفرمايد بلكه صرف تفضّل است و در كافى و فقيه و توحيد از امام صادق عليه السّلام و در حديث نبوى اينمعنى نقل شده و از چند روايت معتبر استفاده ميشود كه اطفال اهل ايمان در بهشت تحت تربيت حضرت ابراهيم و ساره قرار ميگيرند و از درخت مخصوصى تغذّى مينمايند و روز قيامت ملبّس و معطّر بپدرانشان هديه داده ميشوند و اين روايات در ذيل اين آيه و در تفسير آن وارد شده است و فرد اكمل اين الحاق تبعيّت ذريّه طاهره پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم و امير المؤمنين عليه السّلام است در درجات آن دو و در بعضى از روايات به اين معنى اشاره و بكمتر نبودن ائمه اطهار از امير المؤمنين عليه السّلام در حجيّت قول و اطاعت امر بنصّ پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم تصريح شده است و پس از اين براى آنكه فرزندان مغرور بعمل پدران خود نشوند ميفرمايد هر كس در گرو عمل خود ميباشد اگر عملش خوب شد آزاد ميگردد و اگر عملش بد شد هلاك ميشود بلى اگر عمل پسر خوب و عمل پدر خوبتر باشد براى كرامت پدر پسر را با او محشور خواهند نمود و باز عود باحوال اهل تقوى نموده ميفرمايد پى در پى براى ايشان از انواع ميوجات و اقسام گوشتهاى پرندگان و چرندگان حلال گوشت هر چه مايل باشند و اشتها داشته باشند حاضر و آماده ميگردد و جامهاى شراب طهور بهشتى را بيكديگر تعارف نموده و از هم ميگيرند و مى‌نوشند بدون آنكه در بين سخن لغو و ناروائى گفته شود يا بعد كار زشتى از ايشان صادر گردد كه معمول شراب خواران دنيا است يعنى آن جام نه موجب ياوه‌گوئى ميشود نه موجب گناه و كأس مؤنّث مجازى است و پسران خوش صورتى گرد ايشان براى خدمتگزارى ميگردند كه مملوك آنانند و در سفيدى و صفا و جلوه مانند مرواريدى‌

جلد 5 صفحه 77

هستند كه تازه از صدف بيرون آمده در مجمع از پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده كه پرسيدند خدمتگزاران كه مانند لؤلؤ باشند پس آنها چگونه خواهند بود فرمود قسم بخدائيكه جان من در دست قدرت او است فضيلت مخدوم بر خادم مانند فضيلت ماه شب چهارده است بر ساير ستارگان و در ضمن با يكديگر صحبت ميكنند يكى برفقايش ميگويد حال شما در دنيا چگونه بود كه به اين مقام رسيديد آنها جواب ميدهند ما در دنيا در بين كسانمان خدا ترس بوديم پس او بر ما منّت نهاد و ما را از عذاب آتش سوزان يا نافذ در مسامات بدن مانند باد سام نجات داد و حفظ فرمود ما در دنيا خدا را بيگانگى ميخوانديم و باخلاص عبادت ميكرديم و او محسن و نيكوكار و مهربان بر بندگان است لذا ما را باين نعم بى‌پايان متنعّم فرموده و باين مقامات عاليات فائز ساخته است.

كُلُوا وَ اشرَبُوا هَنِيئاً بِما كُنتُم‌ تَعمَلُون‌َ «19»

بخوريد و بياشاميد گوارا باد بسبب‌ آنچه‌ ‌که‌ بوديد عمل‌ مي‌كرديد.

كُلُوا وَ اشرَبُوا ‌از‌ ‌براي‌ ترخيص‌ ‌است‌ نه‌ واجب‌ ‌است‌ و نه‌ مستحب‌ّ و نه‌ اعمال‌ مولويت‌ ‌در‌ ‌او‌ ‌شده‌ و ‌در‌ حديث‌ داريم‌

(‌ان‌ اللّه‌ يحب‌ ‌ان‌ يؤخذ برخصه‌ ‌کما‌ يحب‌ ‌ان‌ يؤخذ بعزائمه‌).

هَنِيئاً بمعني‌ گوارا ‌که‌ هيچگونه‌ آفتي‌ و اذيتي‌ و عيب‌ و نقصي‌ ‌در‌ ‌او‌ نباشد.

جلد 16 - صفحه 299

بِما كُنتُم‌ تَعمَلُون‌َ ‌از‌ ايمان‌ و اعمال‌ صالحه‌ و تقوي‌ ‌که‌ قابليت‌ پيدا كرديد ‌از‌ ‌براي‌ بهشت‌ و تفضلات‌ الهي‌.

]

(آیه 19)- بعد از این اشاره اجمالی و سر بسته، به نعمتها و سرور و شادمانی پرهیزکاران در بهشت به شرح آنها پرداخته، چنین می‌گوید به آنها گفته می‌شود:

«بخورید و بیاشامید گوارا»! (کُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنِیئاً).

«اینها در برابر اعمالی است که انجام می‌دادید»! (بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ).

تعبیر به «هنیئا» (گوارا) اشاره به این است، که خوردنیها و نوشیدنیهای بهشتی هیچ گونه عوارض نامطلوبی را به دنبال ندارد، و همچون نعمتهای این جهان نیست که گاه مختصر کم و زیاد در آن، بیماری و ناراحتی به دنبال می‌آورد.

مسلم است نعمتهای بهشتی ذاتا گواراست، اما این که فرشتگان به بهشتیان

ج4، ص562

می‌گویند گوارا باد خود لطف و گوارائی دیگری است.